Kunstenaars in oorlogstijd

Van 10 april tot 6 september 2015 vond in het ErfgoedLab van de Bijzondere Collecties in Amsterdam de expositie Kunstenaars in oorlogstijd plaats. Claartje ontwierp deze tentoonstelling samen met Nadia Abdelkaui, Marieke Essenhuis, Jasmin Farag, Robin van Gils, Lysanne van der Hulst, Geert van der Meulen, Esther Scholtes, Wes Viana Ferreiro en Wieke Wiersma; allen studenten kunstgeschiedenis en cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. De financiering regelden ze door middel van een crowdfundingsactie.

De expositie vertelde het oorlogsverhaal van de vijf beeldend kunstenaars Emmy Andriesse, Karel Appel, Ed Gerdes, Martin Monnickendam en Hendrik Werkman. Andriesse en Monnickendam waren Joods, Andriesse en Werkman verzetten zich, de NSB’er Gerdes had een hoge functie binnen de nationaalsocialistische cultuurpolitiek en Appel onderhield warme banden met dezelfde Gerdes om te kunnen blijven werken en verkopen.

Het ErfgoedLab is een bijzondere tentoonstellingsruimte: het is een kruipdoorsluipdoor-achtige ruimte, verdeeld in kamertjes en gangetjes waar je doorheen kunt dwalen. Dit maakte de ruimte bij uitstek geschikt om er parallelle levens te tonen. Je bevond je bij wijze van spreken in een straat waar je vijf willekeurige huizen binnenliep. Daar ontdekte je hoe verschillend levens en carrières eruit konden zien tijdens de oorlog – als gevolg van de dwangmaatregelen van de bezetter of door de keuzes die kunstenaars maakten.


Een van de hoogtepunten van de expositie was een replica van een kast gemaakt door Hendrik Werkman. Werkman maakte de kast voor zijn vriend dominee August Henkels, die net als hijzelf lid was van verzetsgroep De Blauwe Schuit. (Het origineel van de kast is in bezit van het Groninger Museum.)

Aan de binnenkant van de kastdeuren konden de bezoekers fragmenten lezen uit brieven van Werkman, geschreven tijdens de oorlog.


Karel Appel in de expositie.


Emmy Andriesse in de expositie.


Aan het einde van de expositie werd de bezoekers gevraagd om na te denken over vragen rond het thema kunstenaars in oorlogstijd. Ze konden hun antwoorden op een kaartje schrijven en dit op een ‘gastenmuur’ bevestigen. Hieronder enkele van de reacties.